Hüseyin Baybasin De Koerdische zakenman Hüseyin Baybasin zit in Nederland een levenslange gevangenisstraf uit. Mogelijk krijgt hij een nieuw proces. Hij zegt slachtoffer te zijn van een samenzwering.
‘Ik heb voor u een kamertje aan de zonzijde gereserveerd”, zegt de bewaarder van penitentiaire inrichting Zuyderbos in Heerhugowaard. Na een aantal sluizen wordt die ruimte bereikt. In de kale spreekkamer staan vier stoelen, een tafel en er is een raam waarvan de onderste helft is geblindeerd. Buiten miezert het.
Na tien minuten wachten wordt gevangene Hüseyin Baybasin binnengebracht. Uit de korte mouwen van zijn beige Ralph Lauren poloshirt steken stevige, harige armen. „Sorry dat ik u niks te drinken kan aanbieden”, zegt Baybasin. De bewaker gaat weg en laat ons twee uur ongestoord praten.
Sinds maart 1998 zit Baybasin (59 jaar) onafgebroken gedetineerd in Nederland. Na ruim vier jaar voorarrest veroordeelde het gerechtshof in Den Bosch hem op 30 juli 2002 tot een levenslange gevangenisstraf voor betrokkenheid bij een in 1997 in Istanbul gepleegde moord en ontvoering, een poging tot uitlokking van moord in Kentucky en een poging tot invoer van twintig kilo heroïne.
„De verdachte vormde samen met anderen een criminele organisatie die in Nederland zijn weerga nauwelijks kent”, staat in het arrest van het hof. Baybasin heeft volgens de raadsheren „koelbloedig” wereldwijd vergeldingsacties georganiseerd en besliste „meedogenloos” over het leven van anderen. Het moet volgens de raadsheren voor de toekomst worden uitgesloten dat deze leider van een misdaadbende ooit nog de bajes verlaat. De in 1956 in de Turkse stad Lice geboren Koerd is een van de 35 gevangenen in Nederland die tot levenslang zijn veroordeeld.
Joris Demmink
Het zijn nerveuze tijden voor Baybasin. „Ik ben veroordeeld in de gevangenis te sterven”, zegt hij in het begin van het vraaggesprek. Toch is er nog een kans dat het anders afloopt. Al vijf jaar lang onderzoekt de advocaat-generaal bij de Hoge Raad, Diederik Aben, een herzieningsverzoek van Baybasin. De gedetineerde zegt te zijn veroordeeld op grond van gemanipuleerde telefoontaps.
Aben zou aanvankelijk deze maand conclusie wijzen maar hij heeft nog iets meer tijd nodig. Nooit eerder in de Nederlandse rechtsgeschiedenis was de juridische adviseur van het hoogste rechtscollege zo lang in de weer met een verzoek om een nieuw proces, zegt de woordvoerster van de Hoge Raad. De laatste maanden werkt Aben samen met twee medewerkers „vrijwel non-stop” aan deze zaak. „Ook in de weekeinden.” Zijn conclusie zal vele honderden pagina’s tellen.
Het definitieve advies van Aben komt in het najaar. Mocht hij de Hoge Raad adviseren dat de berechting van Baybasin over moet – een advies dat rechters doorgaans overnemen – dan zal zijn advocaat Adèle van der Plas onmiddellijk vragen de tenuitvoerlegging van de straf te schorsen. Haar cliënt kan dan mogelijk nog dit jaar, na 18 jaar zijn cel verlaten.
De ontknoping in de zaak Baybasin valt samen met een belangrijke conclusie in een andere zaak. Volgende week zal het Openbaar Ministerie bekendmaken of de voormalige justitiële topambtenaar Joris Demmink voor de strafrechter moet verschijnen. In 2014 gaf het hof in Den Bosch het OM de opdracht „met voortvarendheid” een strafrechtelijk onderzoek te doen naar de geruchten dat Demmink twintig jaar geleden twee minderjarige jongens zou hebben verkracht in Turkije. Dat onderzoek is vorige maand afgerond.
Baybasin zegt dat Nederland zijn veroordeling regelde in ruil voor het niet vervolgen van de, inmiddels gepensioneerde Demmink. Daarover later meer.
Weet u hoeveel dagen u al vast zit in Nederland? Zet u streepjes op de celmuur?
„Ik zie wel dat andere gedetineerden streepjes zetten maar ik heb belangrijkere dingen te doen. Bovendien heeft het geen zin om met streepjes de dagen af te tellen als ze zeggen dat je levenslang krijgt.”
In hoeveel Nederlandse gevangenissen hebt u gedetineerd gezeten?
„Ik ben achttien keer verplaatst. In vier gevangenissen heb ik twee keer gezeten. In de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught heb ik meer dan zeven jaar in volledig isolement vastgezeten. Binnen gevangenissen moest ik ontelbare keren van de ene naar de andere afdeling verkassen.”
U wordt gezien als extreem gevaarlijk.
„Ik weet niet wat u bedoelt. Ik heb nooit geprobeerd te ontsnappen. Ben nooit gewelddadig geweest tegen bewaarders of medegedetineerden. Het doel van het zware regime was om me gek te maken.”
Ik zeg zeker niet dat alle magistraten corrupt zijn. Waarschijnlijk zijn de meesten gewoon misleid
Is dat gelukt?
„De laatste jaren in Vught had ik wel zware hoofdpijnen, maagklachten en slaapproblemen. Het gevangenissysteem werd de vijand waarvan ik moest winnen. De artsen spreken over ernstige PTSS-klachten (posttraumatische stress-stoornis). De klachten nemen toe als ik terug denk aan martelingen die ik in Turkije heb ondergaan of aan de tijd in Vught. Gelukkig heb ik uitstekende begeleiding van mijn vertrouwensarts Ronald Rijnders. Hij leert me beter om te gaan met stress.”
Hoe blijft u op de been?
„Ik heb een missie. Ik wil mijn vier in Londen wonende kinderen opvoeden op de manier die mij goed lijkt. Het gezin wordt onderhouden door mijn welgestelde familie. Door de telefoon gaf ik mijn kinderen opvoedadviezen. In de eerste zes jaar van mijn detentie heb ik mijn kinderen nooit willen ontvangen. Dat zou alleen achter glas mogen en ik was bang dat dit schadelijk voor ze zou zijn. Mijn oudste kind (dochter) is 25, de andere drie zijn zonen. De jongste is geboren na mijn detentie en is nu achttien jaar.
„Ik ben mijn kinderen zo lang mogelijk blijven wijsmaken dat ik voor zaken in het buitenland was om ze niet te belasten met mijn problemen. Toen ik uit de EBI kwam heb ik mijn situatie uitgelegd. Mijn oudste zoon was kwaad omdat hij was voorgelogen. Mijn dochter zei altijd al vermoed te hebben dat er iets niet klopte. De band met mijn kinderen heeft door mijn detentie grote schade opgelopen. Ik heb mijn kinderen niet zien opgroeien en zij hebben in hun kinderjaren hun vader gemist. Dat is niet te compenseren. Nooit meer.”
Het vraaggesprek is in het Engels, Baybasin spreekt geen Nederlands. „Ik ken alleen eenvoudige woordjes: goedemorgen, tot morgen, dag”. Hij spreekt niet veel met andere gevangenen. „I don’t socialise. Ik heb ook weinig gemeen met de andere gevangenen. De meeste gedetineerden bespreken hun criminele activiteiten. Daar heb ik niks mee. Ik vind dat mensen een fatsoenlijk leven moeten leiden. Ik lees, ik schrijf, ik schilder, doe mijn was en leef mijn eigen dagelijkse leven.”
Baybasin is in de gevangenis nu druk met zijn „andere missie”, zoals hij het noemt: de strijd voor een onafhankelijk Koerdistan. Vóór zijn arrestatie was hij al betrokken bij de oprichting van het Koerdisch parlement in ballingschap. Aan het eind van het gesprek overhandigt hij knipsels over recente vernietigingen van Koerdische steden door het Turkse leger.
Zijn inzet voor het Koerdische volk verklaart volgens hem ook voor een deel waarom de Turkse staat zich tegen hem keerde. In de jaren tachtig werkte zakenman Baybasin nog nauw samen met de Turkse overheid als een soort geheim agent. In 1984 werd hij in Londen gearresteerd en veroordeeld tot twaalf jaar cel wegens drugshandel. Ook die veroordeling was volgens Baybasin ten onrechte. Na drie jaar mocht hij van de Engelsen terug naar Turkije, in ruil voor een in Turkije gedetineerde Brit.
Vervalste telefoontaps
Na terugkeer in Turkije heeft Baybasin naar eigen zeggen geheime informatie openbaar gemaakt over betrokkenheid van de Turkse staat bij drugshandel en liquidaties in het buitenland. De Turkse staat zou volgens hem vervolgens geprobeerd hebben hem te liquideren.
Uiteindelijk zouden de Turkse autoriteiten wraak hebben genomen door telefoontaps te vervalsen en die aan de Nederlandse politie te geven. Vooral op grond van dat gemanipuleerde bewijsmateriaal is Baybasin uiteindelijk in Nederland tot levenslang veroordeeld, zo stelt hij.
Na jarenlang aandringen van zijn advocaat Adèle van der Plas is volgens Baybasin nu door onderzoek van de in 2015 uiteindelijk voor het eerst vrijgegeven originele opnames van een veertigtal afgeluisterde telefoongesprekken onomstotelijk aangetoond dat zijn veroordeling te wijten is aan geknoei met taps. Er zou onjuist zijn vertaald en er zou zijn geknipt en geplakt in de audiobestanden. De wetenschapsfilosoof Ton Derksen – die eerder een justitiële dwaling aantoonde in de zaak Lucia de Berk – schreef twee boeken over de zaak Baybasin. Ook hij concludeert dat de veroordeling gebeurde op grond van gemanipuleerde taps.
Aben zal adviseren tot een nieuw proces als hij vindt dat het aannemelijk is dat rechters Baybasin destijds niet zouden hebben veroordeeld als ze de nieuwe gegevens (novum) zouden hebben gekend. In het kader van zijn herzieningsverzoek is Baybasin in oktober 2015 op het Haagse paleis van justitie ondervraagd door Aben en onderzoeksrechter Yolande Wijnnobel. „We spraken van 10 uur ’s ochtends tot 7 uur ’s avonds. Ik vond meneer Aben een heel intelligente man, een intellectueel. Toch twijfel ik aan zijn onafhankelijkheid.”
In opdracht van Aben hebben twee technische deskundigen de geluidsopnames van telefoontaps opnieuw bestudeerd. Een expert, Hans van de Ven, oordeelt dat er aanwijzingen zijn voor manipulatie en de ander, Bas van den Heuvel, meent van niet. „Die Van den Heuvel vind ik geen gekwalificeerde deskundige. Ik snap niet dat een intelligente man als Aben uitgerekend hem heeft aangenomen. Dat geeft te denken.”
Chantage
Het onderzoek naar Joris Demmink verliep moeizaam omdat Turkije weigerde mee te werken aan het Nederlandse onderzoek. Baybasin zegt niet verbaasd te zijn dat de Turken de Haagse onderzoeksrechter ook na herhaalde verzoeken weigerden te ontvangen. Hij zegt slachtoffer te zijn van een geheime overeenkomst tussen Turkije en Nederland. Turkije zou Nederland zijn gaan chanteren nadat men de ambtenaar had betrapt op seks met minderjarigen.
Dat laatste is uw mening?
„Het is niet iets wat ik zomaar beweer. Het is een feit. De kwalijke rol van Demmink kunnen we bewijzen. Met documenten.”
Zijn er documenten die aantonen dat Demmink daadwerkelijk rechters in uw zaak benoemde?
„Demmink benoemde allerlei functionarissen – dirty people – die betrokken waren bij het onderzoek in mijn zaak. Hun namen zijn in de juridische documenten voor een deel weggelaten. We hebben telefoonmemo’s en getuigen die onze lezing bevestigen.”
Demmink is de grote samenzweerder in uw zaak?
„Dat blijkt uit informatie die ik uit Turkije ontving nadat ik vrij kwam uit de EBI. Demmink is in 1995 in de Turkse stad Bodrum gearresteerd toen hij kleine kinderen verkrachtte. Mogelijk is Demmink in de val gelokt door de Turkse autoriteiten maar het seksueel misbruik heeft hoe dan ook plaats gevonden. Demmink is te verstaan gegeven: we zijn bereid tot een cover-up in uw zaak als u voor ons regelt dat Baybasin wordt gepakt. Dat heeft hij geregeld.”
U denkt dat ambtenaar Demmink in staat was aanklagers en rechters voor te schrijven hoe te oordelen in een strafzaak?
„We moeten naar de feiten kijken. Ik begrijp dat het erg moeilijk is te geloven maar ik ken de Turkse staat van binnenuit en weet dat de bronnen van deze informatie betrouwbaar zijn.”
Dat zou impliceren dat verschillende officieren van justitie, drie rechters in Breda, drie raadsheren in Den Bosch, de rechters van de Hoge Raad en de drie leden van de Commissie evaluatie afgesloten strafzaken die negatief voor u oordeelden, allemaal corrupt zijn?
„Ik zeg zeker niet dat alle magistraten corrupt zijn. Waarschijnlijk zijn de meesten gewoon misleid.”
Als u gelijk hebt dan is het Nederlandse rechtssysteem zo totaal verrot, dan krijgt u nooit gelijk. Dan heeft deze herzieningsprocedure ook geen zin.
„Tot het tegendeel blijkt, ga ik ervan uit dat Aben deugt. Ook al maak ik me dus zorgen omdat hij een slechte deskundige inschakelde.”
Hoe zou Demmink onafhankelijke rechters hebben verteld wat te beslissen in uw zaak?
„Ik zeg niet dat Demmink rechters precies vertelde hoe te oordelen. Maar in het Nederlandse juridische apparaat vinden de autoriteiten hun vriendschappen belangrijker dan trouw blijven aan de wet. Men helpt elkaar.”
Stel dat Aben u gelijk geeft, wat gaat er dan gebeuren?
„Als Aben zegt: sorry meneer Baybasin, u kunt gaan, dan krijg ik daarmee mijn leven niet meer terug. In die zin heb ik toch al nagenoeg alles verloren. De beslissing kan wel betekenis hebben voor het Nederlandse rechtssysteem. Dat zal moeten veranderen. Het schort aan checks and balances. Individuele rechters kunnen fouten maken maar het systeem moet dit kunnen corrigeren. Je moet nu in Nederland eerst naar de maan reizen en terug om herziening mogelijk te maken.”
Is het hier nog erger dan in Turkije?
„Nee, dat wil ik ook niet beweren. Ik moet eerlijk zijn. Maar in Turkije heb je wel onafhankelijke inspecties die controles uitoefenen, bijvoorbeeld naar misstanden binnen het gevangeniswezen.”
U klinkt alsof een herzieningsbesluit u onverschillig laat.
„Natuurlijk hoop ik op een positieve beslissing. Maar ik zal niet opspringen van vreugde en dankjewel zeggen. Binnen dit systeem ben ik al twintig jaar gemarteld. U kunt zich niet voorstellen wat deze strafzaak mij heeft aangedaan. Ik hoop niet dat iemand u ooit de vraag stelt hoe u zich voelt als u twintig jaar lang onschuldig in een vreemd land in de gevangenis hebt gezeten.”
Een eventueel nieuw definitief gerechtelijk oordeel kan nog jaren duren. Kunt u nog zo lang wachten?
„Mijn gerespecteerde advocaat Van der Plas probeert ook met mij dit soort scenario’s door te nemen. Maar dat kan ik niet. De gedachte dat ik vrij kan komen, vermindert niet de diepe pijn die ik nu voel door deze aanhoudende marteling van mijn detentie. Als ik echt ga nadenken over mijn vrijlating en het onrecht dat me is aangedaan, word ik gek en lig ik morgen in het ziekenhuis. Ik ben nu niet in staat aan de toekomst te denken.’’
